زغالسنگ به عنوان یکی از مهم‌ترین و ارزان‌قیمت‌ترین منابع تامین انرژی در سطح جهان به شمار می‌آید و کشورهای مختلف با هدف کاهش قیمت تمام شده کالاها و تجهیزات و اقتصادی‌تر شدن تولید در صنایع مختلف، استفاده از این ماده معدنی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. به نحوی که سالیانه حدود هشت میلیارد تن زغالسنگ در جهان تولید شده و به ترتیب حدود ۸۵، ۹۵ و ۵۵ درصد انرژی مورد نیاز تولید فولاد، سیمان و برق جهان از این محل تامین میشود. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در پایان سال ۲۰۲۲ میلادی، چین با تولید چهار میلیارد و ۲۳۷ میلیون تن، با اختلاف بسیار به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده زغالسنگ دنیا مطرح شده و کشورهای هند با تولید ۸۹۳، اندونزی ۶۲۲ ، ایالات متحده آمریکا ۵۳۵، استرالیا ۴۴۶ و روسیه ۴۰۴ میلیون تن، در رده‌های دوم تا ششم برترین تولیدکنندگان زغالسنگ جهان قرار گرفته‌اند. میزان تولید زغالسنگ در سایر کشورهای جهان که ایران نیز یکی از آن‌ها محسوب میشود، به یک میلیارد و ۱۸۱ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ رسیده است.مسئله مهم دیگر، وسعت پراکندگی ذخایر زغالسنگ نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی (نفت و گاز طبیعی) در جهان است و همین امر، اهمیت استفاده از این ماده معدنی به عنوان یک منبع قابل اطمینان تامین انرژی را دوچندان می‌کند. برای مثال دولت آلمان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا و یکی از کشورهای صنعتی و توسعه یافته جهان در سال ۲۰۲۳، میزان مصرف زغالسنگ خود را به دنبال اقدام دولت روسیه جهت کاهش عرضه گاز به این کشور افزایش داد و با استفاده از این سوخت فسیلی، توانست با سربلندی از زمستان سرد و روزهای سخت و طاقت‌فرسای کمبود انرژی در قاره سیز عبور کند. به علاوه این کشور، ترکیه و لهستان، بیشترین میزان مصرف زغالسنگ در قاره اروپا با هدف تامین سوخت نیروگاه‌های برق در سال گذشته میلادی را به خود اختصاص دادند.علی‌رغم اهمیت بالای زغالسنگ در تامین بخشی از انرژی مورد نیاز صنایع کشورهای پیشرفته و اقتصادی جهان همچون ایالات متحده آمریکا، چین، آلمان و هند، شرایط تولید و مصرف این ماده معدنی در ایران کاملا متفاوت است؛ به نحوی که در نیمه نخست سال ۱۴۰۲، حدود چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تن زعال‌سنگ خام و حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن کنسانتره زغالسنگ در داخل تولید شده است. از طرفی، میزان سرانه مصرف زغالسنگ در کشور، حدود سه میلیون و ۵۰۰ هزار تن بوده که حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن از منابع داخلی و مابقی از منابع وارداتی تامین میشود! تنها خریدار و به نوعی مصرف‌کننده عمده زغالسنگ در کشور، در حالی شرکت ذوب آهن اصفهان به واسطه تولید فولاد به روش کوره بلند است که بیش از ۹۰ درصد فولاد ایران بر پایه روش کوره قوس الکتریکی و با استفاده از آهن اسفنجی در کارخانه‌های احیا مستقیم تولید میشود.با توجه به قیمت پایین حامل‌های انرژی همچون گاز در ایران و کاربرد بالای آن در واحدهای احیا مستقیم به عنوان خوراک مورد نیاز تولید آهن اسفنجی، تمایل به سرمایه‌گذاری و استفاده از سایر منابع انرژی همچون زغالسنگ به شدت کاهش یافته است. در واقع به همین دلیل است که علی‌رغم برخورداری از حدود ۱۴ میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی و یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن ذخیره قطعی اکتشافی زغالسنگ در کشور، شاهد تولید محدود و عدم توسعه معادن زغالسنگ هستیم. به عبارتی دیگر، انگیزه اقتصادی لازم برای سرمایه‌گذاری در صنعت زغالسنگ از سوی دولت و متولیان امر ایجاد نشده و جای خالی این مهم به شدت احساس میشود. از طرفی، محدودیت تامین گاز به یکی از مهم‌ترین چالش‌های بخش صنعت طی سالیان اخیر تبدیل شده و یکی از راهکارهای رفع این معضل، واقعی‌سازی قیمت گاز توسط دولت و وزارت نفت در صنایعی همچون فولاد و سیمان است. در چنین شرایطی، ضرورت استقاده از زغالسنگ به عنوان یک منبع انرژی ارزان‌قیمت در این صنایع، بیش از پبیش ملموس خواهد بود و کارخانه‌های تولید فولاد و سیمان، چاره‌ای جز حرکت در راستای استفاده از این ماده معدنی ارزشمند نخواهند داشت.نکته حائز اهمیت دیگر اینکه کلیه سوخت‌های فسیلی اعم از نفت، گاز طبیعی و زغالسنگ، با آلایندگی‌هایی همراه هستند و بر همین اساس نمی‌توان گفت که زغالسنگ، لزوما یک صنعت آلاینده است. در واقع آنچه در اینجا مطرح میشود، مبحث گرمایش کره زمین بوده که با توجه به انتشار بیش از حد گازهای گلخانه‌ای در جهان، صنایع مختلف به ویژه فولاد مکلف به حرکت در راستای کاهش انتشار co2 و تحقق صنعت سبز تا سال ۲۰۵۰ شده‌اند. با این وجود، طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، تولید زغالسنگ با توجه به در دسترس بودن و قیمت مناسب آن، با روند صعودی در این بازه زمانی همراه خواهد شد و امیدواریم با تغییر نگرش دولت، صنعتگران و سرمایه‌گذاران در صنعت زغالسنگ و ایجاد انگیزه لازم، شاهد رشد تولید و توسعه معادن زغالسنگ در سراسر کشور طی سالیان پیش رو باشیم.
سعيد صمدی – دبير انجمن زغالسنگ ايران
